Dwór w Rzekach Wielkich
nr rej. 606-X-56 z 30.06.1954 oraz 239/67 z 27.12.1967[1] | |
Dwór od strony północnej z portykiem | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Typ budynku |
dwór |
Inwestor |
Jan Komornicki |
Kondygnacje |
1 |
Rozpoczęcie budowy |
1778 |
Ukończenie budowy |
1791 |
Ważniejsze przebudowy |
1808–1810 |
Pierwszy właściciel |
Jan Komornicki |
Kolejni właściciele |
Komorniccy, |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa śląskiego | |
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego | |
Położenie na mapie gminy Kłomnice | |
50°52′37,7″N 19°23′41,8″E/50,877139 19,394944 |
Dwór w Rzekach Wielkich – zabytkowy dwór w Rzekach Wielkich w powiecie częstochowskim. Wpisany do rejestru zabytków woj. śląskiego pod nr 606-X-56 z datą z 30 czerwca 1954 roku oraz pod nr 239/67 z datą z 27 grudnia 1967 roku[2]. Zespół dworsko-parkowy zajmuje 2,33 ha powierzchni ziemi[3]. Od południa graniczy z rzeką Wartą.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zespół dworski w Rzekach Wielkich (w tym dwór drewniano–murowany i park) powstał w czasach, gdy miejscowość należała do Komornickich herbu Nałęcz. W drugiej połowie XVIII wieku do Rzek przeniosło się czterech braci z tego rodu: Urban, Michał, Jan i Aleksander. Jan Komornicki, który w 1778 roku spłacił udziały braci, stał się jedynym właścicielem tutejszego majątku. Jan, syn Antoniego i Magdaleny z Rogayskich w 1768 roku pełnił urząd pisarza grodzkiego piotrkowskiego, od 1779 roku był podwojewodzim oraz regentem grodzkim, piotrkowskim. W latach 1778–1791 właśnie on wzniósł obecny dwór, który został gruntownie przebudowany około roku 1810. Dwór przedstawiony na mapie z 1791 roku miał odmienną orientację i inny układ folwarków. W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem folwarku w Rzekach był syn Jana Władysław Komornicki, wójt gminy Rzeki. W 1856 roku Komorniccy sprzedali tutejszy majątek Franciszkowi Salezemu Chrzanowskiemu herbu Suchekomnaty, który zapisał się w historii jako dobry gospodarz i patriota. W roku 1863 wspierał czynnie powstanie styczniowe, a także służył opieką miejscowemu chłopstwu. W początkach XX wieku spadkobiercami dworu stali się Szwajcerowie (Szwejcerowie) i Łąccy. W 1923 roku nabyty został przez Aleksandra Chrzanowskiego, kombatanta wojny polsko-bolszewickiej w 1920, będącego zresztą krewnym poprzednich właścicieli o tym nazwisku. W latach międzywojennych majątek podupadał głównie wskutek zniszczeń, których doznał podczas I wojny światowej. Gospodarowaniu nie sprzyjały także lata tzw. wielkiego kryzysu. Gdy wybuchła II wojna światowa, Chrzanowski, który cudem uniknął śmierci z rąk Niemców, był nękany przez nich rekwizycjami. Dwór został też obrabowany przez miejscowych, należących do Polskiej Partii Robotniczej, dla której gospodarz majątku był „wrogiem klasowym”. Po wkroczeniu wojsk sowieckich i zainstalowaniu w Polsce stalinowskiego rządu, Aleksander Chrzanowski musiał opuścić Rzeki. W sędziwym wieku zmarł w 1991 roku w Warszawie. Zabudowania folwarczne zostały rozebrane po 1945 roku[4].
Obecnie w budynku dworu mieści się Zespół Szkół w Garnku Szkoła Podstawowa w Garnku Filia w Rzekach Wielkich oraz przedszkole.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
- ↑ Rzeki Wielkie [online], Polskie Zabytki [dostęp 2016-01-21] .
- ↑ Zabytki [online], klomnice.pl [dostęp 2016-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2010-12-23] .
- ↑ Dwór Chrzanowskich, Rzeki Wielkie, Główna 11 – Pałac, Dwór [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2016-01-21] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dwór w Rzekach Wielkich na stronie internetowej Jura Krakowsko-Częstochowska i region północno-zachodni
- Zarys dziejów społeczno-gospodarczych wsi Rzeki. rzeki.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-28)].
- Zespół dworski w Rzekach Wielkich w Regionalnym Katalogu Zabytków Województwa Łódzkiego